Sivil Mimari Bellek Ankara 1930-1980 Yapı Envanteri
Proje Hakkında
Ankara’da 1930-1980 Yılları Arası Sivil Mimari Kültür Mirası Araştırma, Belgeleme ve Koruma Ölçütleri Geliştirme Projesi
Projenin Amacı
Ankara’da 1930-1980 Yılları Arasında Sivil Mimari Kültür Mirası: Araştırma Belgeleme ve Koruma Ölçütleri Geliştirme Projesi konut özelinde sivil mimarlık yapılarına dikkat çekilmesi, bu yapıların araştırılması, belgelenmesi ve bir Sanal Kent Arşivi (müzesi) kurulması; öte yandan kültür mirası olma özelliklerinin ortaya konularak bu yapıların korunmasının sağlanması için ölçütler geliştirilmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. Araştırma süresi üç yıl olarak belirlenmiş olan proje, modern dönem tartışmaları içinde önemli ve özellikli bir yere sahip olan Ankara kentinde, yine modern dönem tartışmaları içinde önemli ve özellikli bir yere sahip bir zaman aralığında inşa edilmiş konut yapılarına odaklanmıştır. Proje Başkent Üniversitesi bünyesinde Prof. Dr. Nuray Bayraktar tarafından yürütülmüş, TÜBİTAK ve VEKAM tarafından desteklenmiştir.
Projenin Kapsamı
Türkiye’de resmi olana yapılan güçlü vurgu nedeniyle sivil olanın çoğunlukla ihmal edildiği saptamasıyla proje, özünde sivil mimarlık yapılarının – özelde konut yapılarının – en hızla değişebilir, yok olabilir nesneler olarak algılanması sorunu üzerinde durmuş, bu sorunu -kentsel değişme süreci, nüfus artış hızı, ekonomik ve politik yaklaşımlar, yasalar ve yönetmelikler v.b. ile ilişkisinin farkında olarak – öncelikle mimarlık ortamının sorumlulukları bağlamında tartışmıştır.
Proje bir araştırma ve belgeleme projesi olarak ele alınmış olmasına rağmen, proje ekibinin bu sorun ile ilgili kaygıları ve duyarlılıkları kuramsal bir çerçevenin oluşturulması zorunluluğunu da beraberinde getirmiştir. Bu konuda yeni yaklaşımların paylaşılmasına olanak sağlamak üzere; konut özelinde sivil mimarlık yapılarının tarih yazımı içinde ihmal edilen bir alan olduğu ve sınırlı sayıda örnek dışında mimarlık tarihi yazımında konut yapılarının yer almadığı, yine konut özelinde sivil mimarlık yapılarının koruma çalışmaları içinde ihmal edilen bir alan olduğu ve sınırlı sayıda örnek dışında koruma çalışmaları içinde konut yapılarının yer almadığı sorunsallarından hareketle proje ekibi tarafından geliştirilen sorulara cevap aranmıştır. Bu kapsamda 14.12.2012 tarihinde “Tarih Yazımında Sivil Mimarlık” ve 24.12.2013 tarihinde “Korumada Sivil Mimarlık” başlıkları ile iki çalıştay düzenlenmiş, her iki konunun akademik ortamda tartışılması sağlanmıştır. Proje, bu yolla mimarlık tarihi yazımında çoğunlukla dışarıda bırakılan konut yapılarının tarih yazımına dâhil edilmesi ve mimarlık ortamının dikkatinin konut yapılarına çekilerek koruma kapsamının genişletilmesi gibi iki temel beklentisini gündeme getirmiştir.
Öte yandan kamu yapıları ve kamu mekânları aracılığı ile oluşturulan resmi belleğin karşısında konut yapılarının sivil bellek oluşumu için büyük bir önem taşıdıkları öngörüsüyle proje, aynı zamanda bir sivil mimari bellek projesi olarak ele alınmıştır. Ulus inşası sürecinde oynadığı aktif rol düşünüldüğünde, Ankara özelinde projenin önemi açıktır. Ankara’nın sahip olduğu kent imgesi her zaman devlete gönderme yapar. Bu imgenin içinde sivil mimarlık kendine yer bulamaz. Bu bağlamda proje, sivil mimarlık yapılarına konut özelinde vurgu yaparken, elde edilen verilerin sivil mimari bellek oluşumu için bir potansiyel olduğu kabulünden hareket etmiştir.
Projenin Yöntemi
Projenin Yöntemi
Projenin yöntemi araştırma, belgeleme ve Sanal Kent Arşivi (Müzesi) kurulması aşamalarından oluşmaktadır.Projenin SüresiProje kapsamında Ankara kenti, kentsel gelişme sürecine bağlı olarak üç etapta ele alınmış, buna göre proje üç yıllık bir sürede tamamlanmıştır.
1.Yıl çalışmaları Ulus merkez olmak üzere Yenimahalle, Keçiören, Altındağ ve Mamak belediye sınırları içinde araştırma, belgeleme ve veri tabanı oluşturma çalışmalarını kapsamıştır.
2.Yıl çalışmaları Kızılay merkez olmak üzere Cebeci, İncesu, Sıhhiye, Maltepe, Anıttepe, Bahçeli ve Emek bölgelerinde araştırma, belgeleme ve veri tabanı oluşturma çalışmalarını kapsamıştır.
3.Yıl çalışmaları Kavaklıdere merkez olmak üzere, Küçükesat, Seyran Bağları, Ayrancı, Çankaya ve Gazi Osman Paşa bölgelerinde araştırma, belgeleme ve veri tabanı oluşturma çalışmalarını kapsamıştır.Araştırma AşamasıAraştırma aşaması çok yönlü bir süreç olarak ele alınmıştır.
Sokak taramaları biçiminde sürdürülen alan çalışmaları ile tespit edilen yapılar fotoğraflanmış ve daha önceden hazırlanmış tespit föyleri doldurulmuştur. Yapıların tespitinde proje ekibi tarafından oluşturulan bir takım ölçütler esas alınmıştır. Bu ölçütler;
- Biçimlenme kararları açısından özgün olmak
- Dönem mimari özelliklerini yansıtmak, dönem temsili olmak
- Bir doku oluşturmak
- Yarışma sonucu elde edilmiş olmak
- Literatürde yer almış olmak
- Yeni yapı teknolojileri ile inşa edilmiş olmak
- İç mekan çözümleri açısından özgün olmak
- Detay çözümleri açısından özgün olmak
- Kullanılan malzemeler açısından özgün olmak
- Dönem ekonomik politik yaklaşımları ile elde edilmiş olmak
- Önemli toplumsal olaylara tanıklık etmiş olmak
- Kentin toplumsal belleğinde iz bırakmış olmak biçiminde belirlenmiştir.
Literatür çalışmaları ile yapıların tespiti ise;
- Arkitekt Dergisi taramaları
- Mimarlık Dergisi taramaları
- Mimarlar Odası Ankara Şubesi Bülten taramaları
- Mimarlara ait yayın taramaları
- Kitap taramaları
- Makale taramaları
- Tez taramaları ile gerçekleştirilmiştir.
Ayrıca;
Arkitera (www.arkitera.com), Arkiv (www.arkiv.com.tr) ve Mimarlık Müzesi (www.mimarlikmuzesi.org) sanal arşivleri taranarak, arşivlerde yer alan yapılara ulaşılmaya çalışılmıştır. DOCOMOMO sunuşlarında yer almış yapılara, farklı araştırmalara konu olmuş yapılara, sergilenmeye değer bulunmuş yapılara ulaşılmaya çalışılmıştır.
Prof.Dr. Elvan Altan Ergut tarafından yürütülen AH 544 Architectural History Research Studio: The Modern Capital Ankara dersi kapsamında araştırma konusu olarak seçilmiş yapıların bir kısmı proje kapsamına alınmıştır.
Doç. Dr. M. Haluk Zelef tarafından yürütülen ARCH104 Graphic Communication dersi kapsamında maket çalışmasına konu olarak seçilmiş yapıların bir kısmı proje kapsamına alınmıştır.Belgeleme AşamasıBelgeleme aşaması fiziki belgelemeler, dönemsel belgelemeler, sözlü tarih belgelemelerinden oluşmaktadır. Bu aşamada öngörülen çalışmalar proje kapsamına alınmış olan her bir yapı ile ilgili olarak gerçekleştirilmiştir.Fiziki BelgelemelerYapıya ait dosya incelenmiş, künye bilgileri ve mimari projeleri veri tabanına aktarılmıştır. Profesyonel destek ile yapı fotoğrafları çekilmiş, çekilen fotoğraflar veri tabanına aktarılmıştır. Profesyonel destek ile değişikliğe uğramış ya da yok olmuş kimi yapılara ilişkin 3 boyutlu modellemeler yapılmış ve veri tabanına aktarılmıştır. Yapıya ilişkin araştırmalar ve yayınlar veri tabanına aktarılmıştır. Yapıya ilişkin sunumlar veri tabanına aktarılmıştır. Yapının mimarına ilişkin araştırmalar ve yayınlar veri tabanına aktarılmıştır. Yapının yerinin belirlendiği harita veri tabanına aktarılmıştır.Dönemsel BelgelemelerYapının dosya bulgularına ve dönemi içindeki önemine vurgu yapan; yapının biçimlenme kararlarına, plan çözümlerine ve mekân kurgusuna odaklanan bir metin hazırlanmış ve veri tabanına aktarılmıştır.Sözlü-Tarih BelgelemeleriYapıda yaşayan kullanıcılara ulaşılmaya çalışılmış, kullanıcılardan yapının projelendirilmesi, yapım süreci, yapıldıktan sonraki gündelik yaşam pratikleri hakkında sözlü bilgi alınmıştır. Bilgi alma süreci video-röportaj, bant kayıt, sözlü görüşme biçiminde gerçekleştirilmiş ve veri tabanına aktarılmıştır. Ayrıca yapılan sözlü görüşmeler bir metin haline getirilmiş ve veri tabanına aktarılmıştır.Özünde bir araştırma ve belgeleme çalışması olarak ele alınan proje sonuç bulguları; yeni tartışmaları mümkün kılacak bir potansiyele sahip olduğu ve bu tartışmalar için önemli bir altlık oluşturduğu düşüncesiyle web ortamında en geniş kesimlerle paylaşılmıştır.
Proje Ekibi & Proje Çıktıları
Proje Ekibi
Proje Yürütücüsü
Prof. Dr. Nuray BAYRAKTAR
Araştırmacılar
Doç. Dr. Bülent BATUMAN
Yrd. Doç. Dr. Umut ŞUMNU
Tezcan Karakuş CANDAN
Bursiyerler
Elif Selena AYHAN
Yeşim UYSAL
Ece Akay ŞUMNU
Aslı TUNCER, 1. Yıl Bursiyeri
Didem BAHAR, 2. Yıl Bursiyeri
Emine Çiğdem ASRAV, 3. Yıl Bursiyeri
Gönüllü Katkı
Selim ÖZTÜRK, Başkent Üniversitesi
Seçil ÖZCAN, Başkent Üniversitesi
Profesyonel Katkı
Gökçen ERGÜVEN, Görsel Tasarım
Metehan ÖZCAN, Fotoğraf
Emin Özgür ÖZAKIN, Web Tasarım ve Modelleme
Proje Çıktıları
Proje kapsamında, VEKAM tarafından Tarih Yazımında Sivil Mimarlık, Korumada Sivil Mimarlık, Ankara’da Sivil Mimari Bellek kitapları ile Sivil Mimari Bellek Ankara 1930-1980 Sergi Kataloğu yayınlanmıştır. Bunların yanı sıra ulusal ve uluslararası bildiriler, makaleler, çalıştaylar, ulusal ve uluslararası poster sunuşları, ulusal ve uluslararası sergiler, sunuşlar, basın haberleri projenin çıktıları arasında yer almaktadır.