Karatepe – Aslantaş: Azativatta’nın Kalesi
KARATEPE-ASLANTAŞ: AZATİVATTA’NIN KALESİ
Hazırlayan: Zeynep Hilal Seri
İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi, Koç Üniversitesi
Aralık 2023
Karatepe’nin Kuzey Kapısı: Doğu Duvarı’ndaki Sfenks ve kabartma. Fotoğraf: Ara Güler.
“Anadolu’nun Güneşi Hititler” teması kapsamında Hatice Gonnet-Bağana Hitit Koleksiyonu’ndan seçilen görsellerle hazırlanan bu sergi, Karatepe-Aslantaş Arkeolojik Alanı’nın zengin tarihini ve kültürel mirasını keşfetmeye davet ediyor. Bu sergi ile MÖ 8. yüzyıla ait Azativatta Kalesi’nin izlerini keşfedecek, antik dönemin günlük yaşamına ve dini ritüellerine dair bilgi edinecek, kabartmalar, yazıtlar ve heykeller aracılığıyla Anadolu’nun eski yaşamına dair detayları gözlemleyecek, savaş sahnelerinden ziyafetlere geniş bir yelpazede geçmişin izini süreceksiniz.
Karatepe-Aslantaş arkeolojik alanı, bugünkü, Osmaniye ili Kadirli ilçesi sınırları içerisinde, Aslantaş baraj gölünün batı kıyısında yer almakta olup, 196×376 m2’lik bir alanı kaplayan bir Geç Hitit kalesidir. Kale, dört metre genişliğindeki bir sur duvarı ile çevrelenmekte olup 34 kule ile tahkim edilmiştir. Karatepe, MÖ 8. yüzyılda, Geç Hitit Dönemi’nin sonlarında kendisini Adana ovasının kralı olarak tanıtan Azativatta tarafından, kuzeydeki saldırgan kavimlere karşı inşa edilmiş bir sınır kalesidir. Olasılıkla MÖ 680 yılında Asur Kralı Asarhaddon tarafından yakılıp yıkılmış ve kullanılmaz duruma gelmiş ve terk edilmiştir. Yazıtlarda adı geçen yerel kral Luvice bir ad taşımakta, Azativatta, “güneşin sevdiği” anlamına gelmektedir.
Karatepe kazı alanından bir görünüm
Env. No. GNT.S20.21.phg.19
Karatepe’de, 1946 yılında H. T. Bossert ve asistanı H. Çambel tarafından keşfedildikten sonra, 1947-1957 yılları arasında kazılar yapılmışve daha sonra 1997-1998 yıllarında bir sarayın kazılmasıyla genişletilmiştir. Karatepe-Aslantaş kazıları salt arkeolojik çalışma olarak başlamış, ancak zamanla Halet Çambel sayesinde uzun süreli ve farklı yaklaşımları içeren çok yönlü bir proje haline gelmiş ve 2020’de UNESCO tarafından Dünya Mirası Geçici Listesi’ne dahil edilmiştir.
Karatepe Yerleşimi ve yakın çevresini gösteren harita
Geç Hitit Kalesi Karatepe’den Bir Görünüm
Env. No. GNT.S20.06.phg.01
Karatepe-Aslantaş Kalesi kazıları sırasında üç yapı katı tanımlanmıştır. İlk kat, surları, giriş kapılarını, sarayı ve kutsal yapıları içerir. Kabartmalar ve yazıtlar bu katta bulunmuştur. İkinci yapı katıyla ilgili olarak, mimari kalıntılar daha sınırlıdır ve genellikle kalenin ana yapısını oluşturan temel duvarların altındaki taş örgülerle ilişkilendirilir. Karatepe-Aslantaş Kalesi yerleşimindeki mimari kalıntılar, kabartmalar ve yazıtlar genellikle en yeni olan birinci katta bulunur. Üçüncü katman ise Geç Bronz Çağı’na tarihlenmektedir.
Karatepe-Aslantaş’ın, eski Azitawataya kalesi, kapıları Luvi hiyeroglifleri ve Fenikece yazıtlar taşıyan kabartmalar ile zengin bir şekilde süslenmiştir. Buradaki Fenike (çivi) yazıları sayesinde, önceleri tam çözülememiş olan Luvi hiyerogliflerinin okunmasına son büyük katkıyı sağlayan tıpkı Rosetta Taşı gibi bir anahtar ele geçmiştir. Karatepe’de ele geçen bu çift dilli yazıt Anadolu’nun güneyinde ele geçen Luvi hiyeogliflerinin çözümü için bir mil taşı olmuştur.
Geç Hittit Dönemi’ne ait Karatepe’deki Luvice hiyeroglif yazıt
Env. No. GNT.S20.03.ngv.05
Geç Hittit Dönemi’ne ait Karatepe’deki Luvice hiyeroglif yazıt
Env. No. GNT.S20.02.ngv.04
Karatepe Kabartmaları
Karatepe kabartmaları tek tek insan figürlerini, iki insanı, birbirini izleyen insanları, insanlarla hayvanları, heraldik grupları ve realist sahneleri, ziyafet, müzik, av, kurban kesme, gemiyle gezinti gibi günlük yaşamdan alınma sahneleri içermektedir.
Azativatta Kalesi’nin kapılarının geçit başlarında karşılıklı aslan ve sfenkslerin bedenleri kabartma olarak işlenmiştir. Bu aslan ve sfenkslerin çoğu zaman yazıtlarla örtülü yassı kaideler üzerine oturtulmuş olduğu görülmektedir.
Karatepe: Kuzey kapısı, sfenks yontusu
Env. No. GNT.17.07.sld.16
Karatepe’nin Güney Kapısı’nda betimlenen Kral Azativatta ve kraliçenin bir ziyafette oturduğu, müzisyenlerin lir ve diğer telli çalgıları çaldığı sahne yapıldığı çağın günlük yaşamına ve Hitit kraliyet ritüellerine ışık tutmaktadır.
Karatepe. Güneybatı kapısı. Kabartma iki ortostat: Kral Azativatta’nın yemek şöleni/ziyafet sahnesi ve sofracılar ile çalgıcılar sahnesi
Karatepe. Güneybatı kapısı. Kabartmalı ortostat: çalgıcılar sahnesi
Env. No. GNT.S20.14.phg.02
Günlük yaşamdan alınmış sahnelerin yanında Karatepe kabartmaları, dini ve mitolojik yaşama dair ipuçları vermektedir. Özellikle yazıtlar ve kabartmalar ilişkilendirildiğinde dini pratikleri daha iyi anlamak mümkün olabilmektedir.
Ziyafet sahnesinin alt kısmında, bir boğa ve bir koyun kurban edildiği görülmektedir. Yazıtlarda, yılda bir kez fırtına tanrısı Tarhunza’ya/Baal Krntryš’e saygı için bir öküz kurban etme emirleri bulunmaktadır. Ayrıca hasat zamanında bir koyunun ve üzüm hasadı zamanında bir koyunun kurban edilmesi gerektiğine dair emirler de vardır.
Karatepe. Güneybatı kapısı. Kababartma iki ortostat: Kral Azativatta’nın yemek şöleni
Kalenin içerisinde doğu kapısının hemen ardında Fırtına Tanrısının anıtsal bir heykeli bulunmaktadır. Fırtına tanrısı Tarhunza/Baal, genel özelliklerine göre savaş ve bolluk tanrısıdır. Ayrıca Karatepe fırtına tanrısının üretkenlikle ilgili uzun ömürlülük, sağlık, bolluk, zenginlik, zafer, başarı, avcılık, tahıl ve şarap gibi özellikleri bulunmaktadır.
Karatepe. Doğu kapısı. Fırtına Tanrısı heykeli.
Env. No. GNT.S20.27.sld.10
Kabartmalar arasında savaşçıların cenk sahneleri, karada ve suda avlanan avcılar, müzik ve oyun sahneleri birbiriyle ilintisiz, yazıtlı ortostatların yanında yer almaktadır.
Karatepe.Kuzey kapısı, kabartmalı ortostat: Okla geyik avı, karşılıklı boğalar, bitki frizi
Env. No. GNT.S20.29.sld.05
Karatepe. Güneybatı kapısı – sağ duvar. Kabartmalı ortostat
Karatepe, Geç Hitit tarihinin derinliklerinden gelen önemli bir mirasa ev sahipliği yapmaktadır. Karatepe’de yapılan titiz kazılarla ortaya çıkarılan yazılı belgeler, Hitit dilinin çözülmesinde bize rehberlik ederken, taş kabartmalar ve diğer sanat eserleri, o dönemin estetik ve kültürel zenginliğini yansıtmaktadır. Geç Hitit İmparatorluğu’nun güçlü kraliyet sarayı, bilge liderleri, zengin kültürü ve sofistike sanatı, Karatepe’nin anıtlarına her bakıldığında tekrar can bulmakta; bize o dönemin günlük yaşamını, inançlarını ve tarihini anlama fırsatı sunmaktadır. Unutmamak gerekir ki Hitit medeniyeti, Anadolu’nun zengin mozaiklerinden sadece bir tanesidir ve bu sergi, tarihin bize sunduğu mirası kucaklamak, anlamak ve gelecek nesillere aktarmak adına bir çağrıdır.
KAYNAKÇA
Çambel, H. (1948). Karatepe: An Archeological Introduction to a Recently Discovered Hittite Site in Southern Anatolia. Oriens, 1(2), 147-162. https://doi.org/10.2307/1578993
Çambel, H. (2010). Karatepe-Aslantaş Açık Hava Müzesi Çok Yönlü Bir Proje. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, (8), 131-136 . https://dergipark.org.tr/tr/pub/tubaked/issue/57432/814187
Çambel, H. (1949). Karatepe Heykeltıraşlık Eserleri Hakkında Bazı Mülahazalar. Belleten https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3360318
Darga, A. M. (1992). Hitit Sanatı. Türkiye: Akbank.
Mazzoni, S. (2008). Book Review: Karatepe-Aslantaş: Azatiwataya. Die Bildwerke
By Halet Çambel and Aslı Özyar. AJA October 2008 (112.4). https://www.ajaonline.org/book-review/580
Karatepe-Aslantaş Archaeological Site. https://whc.unesco.org/en/tentativelists/6470/
Winter, I. J. (1979). On the Problems of Karatepe: The Reliefs and Their Context. Anatolian Studies, Vol. 29 (1979), 115-151.