Bir Osmanlı Mimarının Koleksiyonu: İnsan Manzaraları
Bir Osmanlı Mimarının Koleksiyonu: İnsan Manzaraları
“Bir Alman kütüphanesinde Harem-i Şerif-in umûmî haritasını buldum. Onun saman kağıdı üzerine çini ile kopyasını aldım, Sahrâ’nın bir mâktâ’ını (kesitini) yapdım. Çini cephelerinin eb’âtlarını, krokilerin hazırladım. Çini numûnelerini de intihâb ederek yine Mısır tarîkile İstanbul’a döndüm. […] İskenderiye’de Kemâl Bey’le buluşduk. Kemâl Bey’i Atina’da bırakdım. Bu avdet seyâhatını Hidiviye vapuruyla yapdım. Kudüs’ü bu ilk ziyaretimde Aksâ’nın tamîri mevzû’ı bahs olmamış idi. Ziyâretim sırasında yalnız Almanya İmparatoru’nun ziyareti vesilesile evvelce yapılmış olan tâmîrin hatalarını gördüm.” – Mehmet Nihat Nigizberk
Mehmet Nihat Nigizberk Mimari Fotoğraflar ve Çizimler Koleksiyonu, mimarin arşivindeki tarihi yapılara ait fotoğraf, fotokart, defter, plan ve çizimler ile belirli inşa ve restorasyon projelerine dair belgeleri içerir.Uzun yıllar Vakıflar İdaresi’nde farklıgörevlerde yer alan mimar, Vasfi Egeli’ye (1945) Vakıflar bünyesinde çalışmaya başladığından vefatına kadar “78 anıtın restorasyonunda yer almış, bunların 47’sini tamamen bitirmiş, ayrıca Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne gelir kaynağı olmak üzere 26 muhtelif gayrimenkul inşa etmiştir.” [1] [2]
Nigizberk kariyerinin başlangıcı olan 1909-1914 yılları döneminde Birinci Vakıf Han, Bebek Camii, Bostancı Camii ve Gureba Hastanesi gibi inşaat projelerinde; 1914-1927 yıllarında ise Şam Selimiye Camii, Şam Süleymaniye Medrese ve İmareti onarımları ile Sarıkız Apartmanları ve Ankara Palas gibi inşa projelerinde yer almıştır. Yine bu dönemde gerçekleşen Harem-i Şerif’te yer alan Mescid-i Aksâ onarımları ön plana çıkar. Özellikle Nigizberk’in mimar ve inşaat sorumlusu olarak görev aldığı 1922’deki Mescid-i Aksâ onarımına ve Harem-i Şerif kompleksi içindeki yapılara ilişkin görsel, çizim ve notlar yine koleksiyonun öne çıkan bölümlerindendir.
Ali Cengizkan’ın 1922’deki Mescid-i Aksa onarımına Mimar Kemalettin’in görevlendirilmesi ve Nigizberk’in dâhil olmasından şöyle bahseder: “1922 yılında, Kudüs’te Filistin Meclis-i A’li-i Şer’i’den aldığı çağrı ile Mimar Kemalettin, başta kubbesi olmak üzere kimi bölümleri iyice harap duruma gelmiş olan Mescid-i Aksa’yı onarmak ve restore etmek amacıyla Kudüs’e çağrılı. Savaş sırasında olsa bile anlaşılan İslam dünyasının en etkili mimarlarından birisi olarak tanınması; hem de 1916 civarındaki ilk gidişlerinde Mimar Mehmet Nihad’la birlikte kaleme aldıkları ön keşif raporu ve gözlemler, bu görevlendirme de etkili olmuştur.” [3]
Koleksiyonun ana bölümü oluşturan fotoğraflar Anadolu, Orta Doğu ve Kuzey Afrika coğrafyalarında aralarında İstanbul, Bursa, Konya, Antalya, Şam, Kudüs Gazze ve Kahire gibi 40’a yakın şehirde 100’ü aşkın farklı yapıya ait görsellerden oluşur. Mimarın 1909-1948 yıllarını kapsayan kariyeri boyunca tuttuğu defterler ise (toplamda 16, 7000 sayfa) seyahat notları, kişisel gözlemler, mimari hesaplamalar, malzeme fiyatları, çizimler gibi çeşitli temaları barındırır. Bu belgeler bütünü ana hatlarıyla Anadolu’da Türk-İslam mimarisine yönelik envanter çalışmalarına; Ortadoğu’daki restorasyon projelerine işaret etmektedir.
Bu belgeler açısından arşiv, özellikle Osmanlı son dönemine ilişkin inşa ve restorasyon açısından mimari pratiklerinin yanı sıra sosyal ve kültürel çevreye dair de zengin bir kaynak niteliğindedir. Özellikle fotoğraftaki temalardan birini de insan manzaraları oluşturur. Mimarın İmparatorluk coğrafyasının farklı bölgelerine yapmış olduğu seyahatlar göz önüne alındığında bu görseller bazen hat levhası üreten ustalara, bazen de Kubbet-üs Sahra önünde kuyudan su geçen insanlara odaklanır. “Bir Osmanlı Mimarı Koleksiyonu: İnsan Manzaraları” dijital sergisi mimarın bulunduğu şehirlerdeki insan manzaralarından bir seçki sunar.
Koleksiyondan Bazı Örnekler
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
[1] “Mimar Mehmet Nihat Nigisberk, 1873-1945”, Egeli, Vasfi, Arkitekt, 1945
[2] Mimar Kemalettin ve Çağı, “Mehmet Nihat Nigisberk’in Katkıları, Evkaf İdaresi ve Mimar Kemalettin”, Cengizkan, Ali, TMMOB Mimarlar Odası, Vakıflar Genel Müdürlüğü, 2009
[3] Mimar Kemalettin ve Çağı, ed. Ali Cengizkan, “Mehmet Nihat Nigisberk’in Katkıları, Evkaf İdaresi ve Mimar Kemalettin”, Cengizkan, Ali, TMMOB Mimarlar Odası, Vakıflar Genel Müdürlüğü, 2009